Na teritoriji opštine Stari grad, u Takovskoj ulici, smeštena je Botanička bašta „Jevremovac", prava mala oaza zelenila i mira u dnevnoj vrevi i gunguli. Na predlog Josifa Pančića, koji je bio njen prvi upravnik, odlukom Ministarstva prosvete Kraljevine Srbije osnovana je 1874. godine Kraljevska Botanička bašta u Beogradu kao prva botanička bašta u Srbiji.
Prvobitno je bila podignuta na kraju Dunavske ulice na Dorćolu, ali je nakon dve velike poplave u kojima je uništen skoro ceo biljni fond, 1889. godine, pre tačno 120 godina, preseljena na današnju lokaciju, na imanje koje je kralj Milan Obrenović nasledio od svog dede Jevrema. Po njemu bašta i dan danas nosi ime „Jevremovac".
Gotovo tri godine po preseljenju, 1892. godine, na prostoru od 500 m2, od delova koji su preneti iz Drezdena podignuta je prva staklena bašta (koju čine dva krila spojena centralnom kupolom), jedna od najvećih i najlepših staklenih bašti tog doba na Balkanu. Godine 1995. vlada Srbije proglasila je Botaničku baštu „Jevremovac" spomenikom prirode zbog njenog izuzetnog kulturološkog i istorijskog nasleđa, te je ceo prostor bašte stavljen pod poseban režim zaštite.
U Botaničkoj bašti se od njenog osnivanja gaje domaće i egzotične vrste za potrebe nastave botanike. Josif Pančić je 1853. godine osnovao prvu botaničku biblioteku u Srbiji, jednu od najstarijih i najbogatijih na ovim prostorima, koja danas poseduje desetak hiljada bibliotečkih jedinica i čuva prave pravcate dragulje poput enciklopedije Istorija prirode Plinija Starijeg iz 1562. godine, Clusii Historia Planetarum iz 1601. godine, ručno oslikane Plantae Rariores Hungariae (1802), Flora Graeca (1806-1826).
Pančić je 1860. godine formirao i prvi naučni herbarijum, koji su tokom godina obogaćivali naučnici poput Jurišica, Ilića, Ničića, Pelivanovića, Petrovića, Košanina, Soške, Adamovića, Blečića, Rudskog, Černjavskog, Tatića, Jankovića, Stevanovića, Blaženčića i mnogih drugih. Zahvaljujući njima, ali i zalaganjima savremenih naučnika, herbarijum danas broji 150.000 herbarijumskih tabaka i preko 300.000 eksikata (sasušenih bioloških materijala (delova biljaka ili celih biljaka, gljiva i sl.)) sa biljnim vrstama sakupljenim na Balkanu ili prikupljenim putem razmene. Time je herbarijum Botaničke bašte „Jevremovac" dospeo na zvaničnu listu svetskih herbarijuma.
Pančićev naslednik u periodu od 1905. do 1934. godine, Nedeljko Košanin, biolog i profesor Univerziteta u Beogradu, pokrenuo je 1928. godine prvi naučni časopis u Srbiji, koji izlazi i dan danas. U njemu su brojni naučnici objavljivali svoje radove iz oblasti botanike, ekologije i psihologije. Počevši od 1959. godine časopis se, u vidu razmene, šalje u gotovo sve delove sveta, obogaćujući na taj način biblioteku, ali i iskustva domaćih i stranih naučnika.
Botanička bašta danas predstavlja laboratoriju pod otvorenim nebom Instituta za botaniku Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. U Botaničkoj bašti se obavlja redovna i postdiplomska nastava za preko 1.000 studenata, u okviru oblasti algologije, mikologije (nauka o gljivama), lihenologije (nauka o lišajevima), mikrobiologije, morfologije i sistematike bijaka, fiziologije biljaka kao i ekologije i geografije biljaka. Na površini od oko pet hektara nalazi se skoro 1.000, a u Staklenoj bašti preko 1.000 domaćih, evropskih i egzotičnih vrsta drveća, žbunja i zeljastih biljaka. Biljni fond je grupisan u geografske i ekološke celine što posetiocima omogućava da se bliže upoznaju sa načinom prilagođavanja biljaka na život u najrazličitijim uslovima spoljašnje sredine.
Pored toga, u Botaničkoj bašti se izvodi nekoliko posebnih programa zaštite ugroženih biljaka. Formirane su banke semena 171 iščezle ili ugrožene biljne vrste Srbije i time je omogućeno njihovo uspešno vraćanje na prirodna staništa sa kojih su nestale ili na kojima se njihova brojnost smanjila do kritične granice. Deo biljaka koje se teže uzgajaju u uslovima Botaničke bašte uključen je u poseban program razmnožavanja biljaka metodom kulture tkiva. Na ovaj se način, u laboratorijskim uslovima, iz jedne jedinke dobija na stotine novih koje mogu da se vrate na prirodna staništa.
Pojekat botaničke bašte objedinjuje stare i nove hortikulturne pravce uređenja prostora gde se prepliću klasične leje sa lejama nepravilnog i kružnog oblika (jednogodišnje i višegodišnje krmne biljke), betonske staze sa stazama od drvenih oblica, cvetne rondele (leje kružnog oblika) sa rondelama povrća, malo poznate ratarske, krmne i povrtarske vrste sa klasičnim vrstama, stari načini i oblici gajenja sa novim.
Povrće jednogodišnje, dvo i višegodišnje u kružnim i nepravilnim lejama, gajeno kao čist i mešan usev, na potpori, na špaliru (red voćaka pored zida ili ograde), kao i vrste koje su i ukrasne, čini sponu sa jednogodišnjim i višegodišnjim cvetnim vrstama i ružičnjakom. Mini polje sa nastiranjem zemljišta folijom i slamom, uz niske tunele i neposredno pokrivanje leja, daju pregršt ranih plodova vrežastog i plodovitog povrća.
Korisne vrste uz gajene vrste čine specifičan agrosistem, a ratarske, krmne i povrtarske biljke, kao ukrasne uz jednogodišnje, dvogodišnje i višegodišnje cvetne vrste lepotom dopunjuju korisnu funkciju bašte. Najznačajnije cvetne vrste, ružičnjak i dekorativne vrte uz ratarske, krmne i povrtarske čine jedinstven herbarijum neophodan studentima, ali i svima koji žele da bolje upoznaju fitocenozu (prirodnu biljnu zajednicu).
Kao što vidimo, Botanička bašta je uređena sa ciljem da se studentima (i „običnim" posetiocima) pruži znanje o preko 150 gajenih biljnih vrsta, posebno manje poznatih, i o tehnologijama gajenja od kojih su mnoge rezultat istraživačkih projekata (malčovanje (pokrivanje tla oko uzgajanih biljaka različitim materijalom: slamom, lišćem, šljunkom, tresetom, plastičnom folijom), niski tuneli, neposredno pokrivanje biljaka lutrasilom (folijom najnovije generacije koja osigurava optimalnu propustljivost: vode (kiše, rose), svetlosti i toplote), intenzivna smena useva, principi bio-bašte i nove vrste).
Od biljnih vrsta zastupljenih u Botaničkoj bašti izdvojićemo samo neke: Coffea arabica L. (kafa), Zanthoxylum acanthpodium DC. (himalajski zantoksilum), Draba bertiscea D. (prokletijska prkosnica, nova vrsta koju su istraživači iz Botaničke bašte nedavno otkrili na crnogorskim Prokletijama), Dioscorea balcanica (balkanska dioskorea), dok od tropskih i suptropskih biljnih vrsta koje se gaje u Staklenoj bašti izdvajamo: Phoenix Canariensis, Chamaerops Humilis, Cereus Peruvinianus.
Posebna atrakcija Botaničke bašte je „Japanski vrt", egzotično uređen prostor koji omogućava ugodno provedeno vreme pored bajkovitog ribnjaka ili pod prelepim senjakom. U poslednje vreme „Japanski vrt" je i popularno mesto za venčanja, dok je sama Botanička bašta mesto gde se ogranizuju raznorazne promocije, predavanja, književne večeri. S tim u vezi je u avgustu 2007. ispred Staklene bašte dodeljena književna nagrada za fantastičnu književnost koja je ponela ime profesora dr Milorada M. Jankovića, jednog od osnivača udruženja ljubitelja fantastike „Lazar Komarčić", ali i jednog od upravnika Instituta za botaniku i Botaničke bašte.
Ukoliko želite da provedete ugodno popodne ili prelepo subotnje jutro i odmorite se od svakodnevne vreve, posetite Botaničku baštu koja je za posetioce otvorena preko cele godine od 09.00-19.00h.
Literatura:
Mala enciklopedija Prosveta, Beograd, 1978.
http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1826
http://www.bio.bg.ac.yu/organizacija/institutzabotaniku_botanickabasta.htm
http://www.belgradetourism.org.yu/index.php?option=com_content&task=view&id=39&Itemid=142
http://sr.wikipedia.org/sr-Ботаничка_башта_Јевремовац
Slike preuzete sa:
http://sasanegovanovic.fotopic.net/c189620.html
http://www.flickr.com/photos/danche24/248545466/
http://palmapedia.com/index.php?topic=825.0
Tamara Lujak