U pleistocenu Bokokotorskim zalivom tekla je reka, koja je u mekšim stenama izdubila današnje kotline, a čiji je glavni krak proticao dolinom iznad Risna. Nakon uzdizanja nivoa mora po završetku ledenog doba, korito reke je potopljeno a Boka Kotorska dobila je današnji izgled. Sam ulaz u Boko Kotorsku štiti maleno ostrvo Mamula.
Nije za čuditi što se u Bokokotorskoj osećamo kao kod kuće kad je ovu uvalu snova oduvek naseljavao srpski živalj. Od tih su predaka, ali ne samo od njih, žitelji Boke nasledili svoju čuvenu ljubaznost. Živopisni gradovi ovog prelepog zaliva kao poručeni su za jednodnevne izlete.
Bez obzira na to gde ste odseli, da li u uvek punoj Budvi, brdovitom Herceg Novom ili osamljenom Svetom Stefanu, uvek je moguće posetiti nekoliko gradova šarmantnog zaliva u jednom danu. A možda i nekoliko gradova izvan Boke.
Herceg Novi
Grad je osnovao bosanski ban Tvrtko I Kotromanić 1382. godine i nazvao ga Sveti Stefan. Pošto je bio jedan od najmlađih gradova na Jadranu poneo je ime Novi, da bi tokom vladavine hercega Stjepana Vukčića Kosače poneo današnje ime. Pošto ga 1482. godine osvajaju Turci, koji njime vladaju skoro 200 godina, grad je prelazio u ruke Španaca, Mlečana, Austrijanaca, Rusa, Francuza, koji su svi ostavili traga u belom novljanskom kamenu.
Grad krase utvrđenja Španjola (iz XV veka), Kanli i Sat kula, Forte Mare i Citadela, ali i crkva svetog Arhanđela Mihaila na glavnom trgu (s početka XX veka), crkva svetog Jeronima (iz XIX veka), crkve svete Ane, svetog Đorđa, svetog Spasa i mnoge druge. Jedinstveni dragulj čini kompleks manastira Savina do kojeg je, ukoliko ne pratite pažljivo uputstva ljubaznih Novljana, teško doći. Sakriven od ljubopitljivih pogleda gustom mediteranskom vegetacijom, manastir je jedan od najlepših primera baroka na Jadranu. Kompleks čine tri crkve: male crkve svetog Save (visoko u brežuljku po kojem nosi ime) i Uspenja Bogorodice (obe iz XV veka), i velika crkva Uspenja Bogorodice iz XVIII veka. Ne zna se koja je lepša od koje.
Kao i svaki drugi primorski grad i Herceg Novi obiluje prirodnim lepotama od kojih izdvajamo park hotela Boka smešten u centru grada, sa preko 80 vrsta biljaka koje su Bokeljani donosili sa dalekih putovanja, i bogatim ribnjakom. Plava špilja na poluostrvu Luštica i nenaseljeno ostrvo Mamula, omiljeno izletište Novljana, mogu se obići jedino barkom ili čamcem. Ako vas vreme posluži pa uspete da napravite i nekoliko dobrih snimaka, valjalo bi da posle ovolike šetnje častite svoje noge, sednete u autobus i odvezete se u Kotor.
Kotor
Kao grčko naselje Kotor je osnovan još u III veku p.n.e. i od tad pleni severoistočnim delom Boko Kotorske. U VII veku postaje najvažniji grad u zalivu i tu tradiciju uspešno nastavlja i u srednjem veku kada postaje važan trgovački centar i pomorsko uporište sa vlastitom trgovačkom mornaricom. Imao je svoje škole, bolnice, sirotišta i gostionice, a dao je i istaknute književnike i naučnike. Godine 1979. stavljen je pod zaštitu UNESCO-a kao svetska kulturna baština.
Kotor je opasan četiri kilometara dugim zidinama kroz koje se na troja impozantna vrata ulazi u grad, u kojem su smešteni Pomorski muzej i fakultet, Institut za biologiju mora, pozorište, Istorijski arhiv, kao i veličanstvena katedrala svetog Trifuna i crkva svetog Luke (obe iz XII veka), crkva svete Marije s početka XIII veka, zvonik Gospe od Zdravlja, palata Pima, Satni toranj i crkva svetog Nikole. Ukoliko ste ogladneli od puta ili ste propustili doručak, preporučujemo restorane sa izvanrednim pogledom na katedralu svetog Trifuna. Jelo će vas okrepiti i ohrabriti da nastavite sa istraživanjem grada. Posebno preporučujemo, težak i strm doduše, uspon kojim se dolazi do Starog grada. Pogled na zaliv prosto oduzima dah.
Perast
U krajnje neobičnom Muzeju crkve svetog Nikole može se videti još neobičnija zbirka relikvija, srebrnih krstova, ikona i baroknih slika (T. Kokolje), dok se u Muzeju grada Perasta mogu pogledati mnogobrojni portreti, oružje, biblioteke i arhivi. Ukoliko ste, pak, poklonik praistorijske umetnosti, njene tragove (iz 3.500 g.p.n.e.) možete videti u pećini iznad grada. Ako više volite šetnju po svežem vazduhu, onda su zgrade i ulice prava poslastica za vas, jer svaka palata priča svoju priču, dok ni jedna ulica nije pod pravim uglom (Peraštani su verovali da u pravom uglu sedi Đavo), što grad čini još ljupkijim nego što jeste.
Za one koji vole malo teže izazove na raspolaganju stoji brdo svetog Ilije sa kojeg se pruža prelep pogled na Bokokotorski zaliv, tvrđavu svetog Križa i kompleks utvrđenja uz crkvu Gospe od Anđela na Verigama preko puta Perasta. Ako se umorite od silne šetnje, u gradu će vas rado poslužiti kafom ili sladoledom, a ukoliko volite osamu, klupe za ćakulanje su pravi spas za umorne noge. Pazite samo da ne propustite autobus: mir u ovom gradu je potpun, pa lako možete da zaboravite kuda ste se (i da li ste se uopšte) uputili.
Ostvro Sveti Jurij
Da su Benediktanci, koji su u IX veku n.e. počeli sa izgradnjom na dalmatinskoj obali, poštovali i uživali u prirodi govori i izbor mesta za podizanje samostana: ostrva poput Lokruma, Mrknja, Mljeta i gradova poput Dubrovnika, Budve i Bara. Opatija svetog Jurija (ili svetog Đorđa) podignuta je u XII veku na prirodnom ostrvu u zalivu, gde su se Peraštani odvajkada sahranjivali. Prvi put se spominje 1166. godine u jednoj ispravi u kojoj se opisuje svečana posveta stone crkve svetog Tripuna u Kotoru.
Poštovanje svetog Jurija rano se raširilo sa istoka na zapad i održalo sve do mletačkog doba. Sveti Jurij bio je zaštitnik Kotora i kotorske biskupije sve do IX veka kad su u ovaj grad, 809. godine, prenete mošti svetog Tripuna. Opatija je podignuta na ostrvu kako bi bio osiguran uski prolaz kroz Verige najmanje dve decenije pre prvog spominjanja u istorijskim spisima i pripadala je opštini grada Kotora.
Nakon pada Mletačke republike 1797. godine Bokokotorski zaliv zauzimaju Francuzi, koji su ukinuli stare povlastice plemstva i opštine, nametnuli visoke poreze i prodali veliki deo crkvenih dobara. Godine 1812. zauzeli su ostrvo Svetog Jurija sa crkvom, ogradivši zid oko vrta sa južne i jugozapadne strane do samostana i s jugoistočne strane do kapele.
Francuzi su staro spremište na zapadnom delu, koje je gledalo na Kostanjicu, razrušili i zatvorili prozore na zidu, ispod kojeg su izgradili i uredili groblje. Današnje groblje koje se nalazi na putu za Risan dala je da se sagradi 1863. godine austrijska vlast (koja se ustalila u Boki 1814. godine). Po završetku Prvog svetskog rata 1918. godine ostrvo je vraćeno Peraštanima. Crkva je danas i spolja i iznutra dobro očuvana, ali nedostupna turistima, što ne umanjuje njenu privlačnost. Visoki stari čempresi, koji sigurno pamte bolja vremena, boje je nekim posebnim bojama. Možda je upravo to ona toplina koja nedostaje crkvi (i ostrvu) Gospe od Škrpjela.
Ostrvo Gospe od Škrpjela
Postoji, međutim, i drugo, starije, predanje po kojem su braća Moršići na hridi u zalivu pronašli sliku Gospe pa su Peraštani odlučili da na tom mestu sagrade kapelu i posvete je Bogorodici. Tokom vekova, svakog 22. jula, Peraštani bi bacali kamenje u vodu i potapali oronule brodove kako bi proslavili pronalazak Bogorodičine slike, ali i kako bi hrid pretvorili u pravo pravcato ostrvo.
Današnju crkvu, sagrađenu 1630. godine, krasi mermerni oltar (delo Antonija Kapelana, skulptora iz Đenove, na kojem se nalazi ikona Gospe od Škrpjela, delo Lovra Dobričevića), srebrne reljefne votivne pločice bokeljskih mornara, šezdeset i osam slika koje je naslikao Tripo Kokolja, bokeljski umetnik, slike i rukotvorine vernika (od kojih je verovatno najpoznatija goblen-slika Bogorodice, zavetni rad Peraštanke Jacinte Kunić iz 1828. godine, koju je izvezla vlastitom kosom), kao i prebogata arheološka zbirka (koja vapi za novim izložbenim prostorom).
U čarobnoj maloj zgradi smeštenoj preko puta crkve nalazi se Pomirbena dvorana koja je uspela da spase mnoge živote i stiša mnoge strasti. Ako se upustite u malu avanturu i zaplovite barkom do ostrva, izujete cipele i zakoračite na goli, vreli kamen, udahnite punim plućima i okrenite se oko sebe – shvatićete zašto je Pomirbena dvorana imala, između ostalog, tolikog uspeha. Drugi je uspeh ležao u tome što bi zavađene strane u njoj zaključavali dok se ne pomire.
Ako vas opije mirisna priroda i mirno more, prelep pogled na zaliv i mir i tišina kakvi se retko gde sreću, te propustite brodić kojim ste došli na ostrvo, ne očajavajte, to vam daje više vremena da se posvetite sebi. I Bogu. Brodić će se već vratiti. Jedino ako niste došli u kasno popodne. I ako nije nedelja. I... Valjda znate da plivate?
Risan
Ime ovog malenog, ušuškanog grada najčešće se vezuje za kraljicu Teutu. Osnovan u III v.p.n.e. grad je doživeo svoj najveći procvat pod vođstvom čuvene ilirske kraljice (231-228 g.p.n.e.). Nakon smrti svoga muža, kralja Agrona, Teuta seda na presto i preduzima niz gusarskih pohoda na okolne gradove i rimske trgovačke brodove. Rim objavljuje rat u kojem odnosi pobedu i preuzima vlast nad Risnom. Mozaici pronađeni u samom gradu jedni su od retkih svedoka toga vremena (u jednoj od prostorija rimske vile pronađen je podni mozaik sa jedinom ikad otkrivenom predstavom Hipnosa, boga sna, kod nas ali i u Evropi). Risan biva napušten po dolasku Avara i Slovena. U XVI veku osvajaju ga Turci, a u XVII pada pod vlast Mlečana.
Ukoliko ne volite da leškarite na plaži i ukoliko vas pritiskaju uske ulice i stešnjeni trgovi grada, na raspolaganju vam stoje Glogovo brdo, Čelac, Ušanik, Sokolova greda i Gradina, koja krije ostatke brojnih građevina iz prošlosti i sa koje se pruža fantastičan pogled na zaliv.
Budva
Danas ovaj dve i po hiljade godina star grad krasi nekoliko crkava: svetog Ivana iz VII veka, Bogorodičina crkva iz IX veka i crkva svete Trojice s početka XIX veka. Njegovom šarmu doprinose zidine koje pružaju neverovatno prisan doživljaj grada, Arheološki muzej sa izvrsnom stalnom postavkom, a nadaleko ga čine poznatim ekskluzivni hoteli, čuveno ostrvo Havaji do kojeg se može doći brodom, prijatni restorani i više nego ukusna hrana i odličan i raznovrstan (noćni) provod. Ukoliko niste raspoloženi za mirno mesto za odmor, Budva je pravi grad za vas.
Sveti Stefan
Jedini grad na (veštačkom) poluostrvu pretvoren u hotel, podignut i opasan zidinama u XV veku (1442. godine) pred najezdom Turaka i pirata, nosi ime po crkvi svetog Stefana smeštenoj na najuzvišenijem delu poluostrva. Pored kuća nekadašnjih ribara (napuštenih 1955. godine) poluostrvo krase još dve crkve, Aleksandra Nevskog i crkva Preobraženja, smeštena na samom ulazu u grad i pretvorena u prodajnu galeriju.
Zahvaljujući izuzetnom položaju Sveti Stefan je bio trgovniski centar Paštrovića, plemena koje je, po legendi, uspelo da odnese pobedu nad turskim galijama i od zarobljenog plena podigne tvrđavu sa po jednom kućom za svako od dvanaest paštrovskih plemena, iz koje je kasnije iznikao grad. Počeo je da gubi na značaju pred kraj XIX veka, kad je stanovništvo počelo polako da se iseljava.
Pošto je pretvoren u hotel, ulazak na Sveti Stefan se naplaćuje i to po lepoj ceni, stoga ukoliko nemate vezu za ulazak (nekog od rodbine ko je zaposlen u hotelu) i ukoliko ne želite da date novac samo da biste videli još kuća i crkava od kamena, savetujemo vam da novac potrošite na plaži pod suncobranom ili u obližnjem Miločeru, pravoj maloj oazi mira.
Ukoliko ipak imate želju da istražite njegove uklještene ulice, budite spremni na potpunu osamu i zbunjujući splet strmih stepenica i malih trgova obraslih cvećem i gustim krošnjama drveća. I ovde se mogu kupiti suveniri i slike, u jedinoj galeriji koja postoji na poluostrvu, a retkog gosta, ako imate sreće, možete videti samo na nekoj od terasa restorana ili kraj hotelskog bazena.
Ukoliko je u vama ostalo još snage možete otpešačiti do obližnjeg Miločera, negdašnjeg letnjikovca porodice Karađorđević i na njegovim usamljenim plažama dočekate veče. A posle toga, ko zna?
http://www.hercegnovi.cc/istorija/index.php
http://sr.wikipedia.org/wiki/Херцег_Нови
http://hr.wikipedia.org/wiki/Boka_kotorska
http://hr.wikipedia.org/wiki/Kotor
http://hr.wikipedia.org/wiki/Perast
http://www.perast.com/index.html
http://sr.wikipedia.org/wiki/Госпа_од_Шкрпјела
http://hr.wikipedia.org/wiki/Budva
http://hr.wikipedia.org/wiki/Sveti_Stefan
Tamara Lujak