Kaligrafija (gr κάλλος lepota, γραφή pisanje) je veština, umetnost lepog pisanja. Postoji od početka pismenosti. Smatra se da vodi poreklo iz Kine. U Aziji kaligrafija označava „put pisanja“ i smatra se najvažnijom umetnošću i najprefinjenijom formom slikanja. Za pisanje znakova najčešće se koriste četkice za mastilo zvane hanzi (u Kini), handža (u Koreji), kandži (u Japanu), odnosno han tu (u Vijetnamu). Kaligrafija je uticala na najvažnije stilove umetnosti u istočnoj Aziji, uključujući sumije, stil kineskog, korejskog i japanskog slikanja u potpunosti zasnovanog na kaligrafiji.
Islamska kaligrafija (kat ul-jad) uporedo se širila sa islamskom religijom i arapskim jezikom. Udružena sa geometrijskom umetnošću (arabeskom) kaligrafija se proširila i na zidove i tavanice džamija. Kaligrafija je za muslimane vidljivo izražavanje najveće umetnosti od svih, umetnosti svete reči, stoga je najviše obožavana forma islamske umetnosti, jer obezbeđuje vezu između jezika muslimana i religije islama. Sveta knjiga „Kuran“, odigrala je važnu ulogu u razvoju i evoluciji arapskog jezika, a kroz širenje i u arapskom alfabetu. Izreke i odlomci iz „Kurana“ još uvek su aktivni izvori za islamsku kaligrafiju.
Zapadna kaligrafija je kaligrafija latinskog pisanog sistema i od manjeg je značaja u odnosu na grčki i ćirilični pisani sistem. Raniji alfabeti su se razvijali u periodu od 3000 godina pre nove ere. Od etrurskog alfabeta razvio se latinski alfabet. Velika slova (majuskule) su slova koja su se prva pojavila, a zatim je sledio pronalazak malih slova (minuskula) u karolinškom periodu.
Teške rolne papirusa zamenjene su prvim rimskim knjigama, sa početnim jednostavno uvijenim stranama u pergamentu napravljenim od životinjskih koža. Olovke od trske zamenjene su ptičjim perima za pisanje.
Hrišćanske crkve promovisale su razvoj pisanja kroz obilato kopiranje Biblije, posebno Novog zaveta, ali i drugih svetih tekstova. Dva različita stila pisanja (inčani i polu-inčani) razvili su se od podvrste rimskih ručnih knjiga. „Unca“ je latinska reč za inč. Keltski prosvetljeni rukopisi („Durova knjiga“, „Lindisfarnovo jevanđelje“ i „Knjiga o Keltima“) dostigli su vrhunac u periodu od VII do XIX veka.
Crno (gotsko) pismo i njegove varijacije rotunde razvili su se tokom XII veka iz karolinških rukopisa. Tokom tri naredna veka prepisivači u severnoj Evropi koristili su zbijenu i zaoštrenu formu gotskog pisma. U Italiji i Španiji davana je prednost približnom ali još uvek težem obliku rotunde. U XV veku italijanski prepisivači vraćaju se rimskim i karolinškim modelima pisanja.
Ova tri modela: gotski, italički i romanski postali su modeli štampanih pisama. Johan Gutenberg koristio je gotski stil za štampanje Biblije (italične i romanske forme smatrao je manje značajnim, a upravo su one kasnije postale standardne).
Tokom srednjeg veka, proizvedeno je na stotine hiljada rukopisa: neki su bili ukrašeni zlatnim i finim slikanjem, neki ilustrovani linijama, a pojedine su činili samo tekst. Ručno pisane i ručno ukrašavane knjige u znatnoj meri prestaju da se proizvode oko 1051. godine, kada štampanje postaje sve prisutnije.
U pisanju se koriste kaligrafska pera (različitih širina – u zavisnosti od veličine teksta, papira, itd.) olovka (obla ili zaoštrena) i četkica. U dekorativne svrhe koristi se više zaoštrena olovka i čelična četkica, kao i obična tanka pera za pisanje. Danas se kaligrafija najčešće izvodi uz pomoć flomastera ili hemijskih olovaka. Kaligrafija se izvodi i četkicama od prirodnih vlakana koje se ne otiru i odlično primaju mastilo.
Za pisanje se koristi pergament ili visoko kvalitetni papir, koji ima dobru moć upijanja pa omogućava čistije linije. Jedan od boljih papira koji se koriste je fabriano artistico (može se naći u bolje snabdevenim knjižarama) raznih debljina. Fabriano je pogodan za kaligrafiju jer odlično prima temperu ili druge tečne boje koje se koriste za ornamentiku.
Kaligrafija nastavlja i danas da se koristi i to za izradu grafičkog dizajna, logo dizajna, karti, menija, čestitki, pozivnica, pravnih dokumenata, diploma, poezije, vizit karti... Mnogi kaligrafi zarađuju svoja sredstva za život adresiranjem omota pozivnica za javne ili privatne događaje (uključujući i venčanja). Početni kaligrafski kursevi namenjeni su i deci i odraslima a sprovode se uz pomoć odgovarajuće literature.
Područje delovanja kaligrafske umetnosti danas se svodi na literarne reprodukcije istorijskih i religioznih tekstova. Pisane forme su postale apstraktnije i inkorporirane u posao koji ima više afiniteta ka savremenom slikarstvu nego ka antičkoj veštini pisanja.
Priredila Tamara Lujak