Narodni muzej Kikinda osnovan je 1946. godine. Smešten je u velelepnoj
klasicističkoj zgradi, nekadašnjoj Kuriji, zgradi magistrata Velikokikindskog
dištrikta (izgrađenoj 1839. godine), u kojoj su bili smešteni sud i zatvor. Kustosi
Narodnog muzeja Kikinda više su nego ljubazni. Lepo će vas dočekati, još lepše
ugostiti. Puni entuzijazma, ispričaće vam priču o osnivanju i rastu muzeja,
planovima za budućnost, a naročitu pažnju će posvetiti, kako i dolikuje, jednoj
dami – Kiki, čuvenoj ženki mamuta, pronađenoj 1996. godine na glinokopu fabrike
Toza Marković (koja je u vlasništvu muzeja od 2006. godine). Pošto vas bliže
upoznaju sa istorijom muzeja i samog grada, kustosi će vas provesti kroz pet muzejskih
zbirki - arheološku, istorijsku, etnološku, prirodnjačku i umetničku – i pokazati
vam preko 25.000 eksponata.
Arheološka zbirka najbogatija je zbirka u Muzeju, sa približno 13.000
eksponata iz perioda od mlađeg kamenog doba do kraja srednjeg veka. Formirana
je osnivanjem muzeja i obogaćivana zahvaljujući sistematskim iskopavanjima na
lokalitetima severnog Banata. Najznačajniji su nalazi iz perioda bronzanog doba
(sekire i posude od gline, metalne igle i narukvice, koštane ogrlice), a među
njima naročito se ističu eksponati sa nekropole u Mokrinu (gde je otkriveno 312
skeletnih grobova). Značajni su i nalazi zgrčenaca, pokojnika sahranjenih u
zgrčenom položanju, pronađenih na nekropoli Podlokanj.
Istorijska zbirka sastoji se od oko 4000 eksponata značajnih za lokalnu
istoriju: pisana dokumenta, predmeti i stari novac. Među eksponatima,
najistaknutije mesto zauzima Zastava Velikokikindskog dištrikta iz 1867.
godine. Na njoj je predstavljen, u središnjem delu, grb Kikinde, a oko njega
grbovi mesta nekadašnjeg Velikokikindskog dištrikta. Zastavu je oslikao Pavle
Simić (1818-1876), poznati vojvođanski umetnik. Pažnju posetilaca naročito privlače
i samostrel iz XVI veka i rog za barut iz XVIII veka.
Etnološka zbirka formirana je odmah po osnivanju muzeja. Sistematskim
otkupom i sakupljanjem izrasla je u zbirku od preko 5.000 eksponata. Predmeti
su prikazani tako da pružaju celovitu sliku o nekadašnjem načinu života bilo da
je reč o zanatstvu, poljoprivredi ili domaćoj radinosti. Pored nameštaja i
nošnje karakteristične za određene istorijske periode (prelepa kapa zlatara iz
XIX veka, npr.), u ovom se odeljku mogu videti i poljoprivredne alatke, posuđe,
posteljina, ali i preteča današnjeg frižidera – sanduk sa ledom u kojem se
čuvala hrana. Poseban kuriozitet je maketa suvače – suvog mlina, koji se
pokretao na konjsku snagu.
Umetnička zbirka obuhvata oko 2000 eksponata. Od dela likovne umetnosti
najznačajniji je legat slika Nikole Aleksića koji je predstavnik epohe
bidermajera u vojvođanskom slikarstvu i zahvaljujući čijim portretima je
sačuvana slika našeg građanskog društva. U okviru umetničkog odeljenja značajna
je i zbirka savremene umetnosti.
Prirodnjačka zbirka je najmlađa zbirka muzeja, formirana je 1995.
godine. Njen veći deo čini stara, gimnazijska zbirka koja obuhvata herbarijume,
insektarijume i preparirane životinje i ptice. Muzej raspolaže i zbirkom reprezentativnih
ruda i minerala – što nas sve u mnogome podseća na Zemaljski muzej u Sarajevu,
tako da ovu zbirku lako možemo nazvati Zemaljskim muzejem u malom. Zbirka je
više nego impresivna i prava je grehota što se učenici ne koriste ovim svojevrsnim
blagom. Koliko bi im učenje bilo zabavnije, lakše i upečatljivije kada bi
radili sa materijalom kojim Muzej raspolaže.
Kao posebna muzejska celina izdvaja se suvača, jedini sačuvani mlin na
konjski pogon u Srbiji. Tridesetak zadruga učestvovalo je u njenoj izgradnji 1899.
godine. Radila je do 1945. godine i svo to vreme bila je središte gradskog
života. Muzej upravlja suvačom i organizuje grupne posete.
U ponudi Muzeja su i prodavnice sa raznovrsnim suvenirima sa motivima
mamuta, sove utine (pored nje, Mala ušara, Ritska i Snežna sova i Kukuvija mogu
se u jesen naći na gradskom trgu i okolini Kikinde), bundeve (za koje je vezan
festival i lokalna legenda koja glasi: ako se popnete na dovoljno veliku
bundevu - a bundeve u Kikindi su prilično
velike - možete da vidite celu Vojvodinu, koliko je ravna), šarmantne maskote
Lale i Sose, razglednice, knjige itd.
Najimpresivniji muzejski eksponat je svakako čuvena Kika – originalni ostaci
mamuta pronađeni na glinokopu Toza Marković 1996. godine. Posebnu atrakciju čini
3D film „Kikindski mamut“, koji u trajanju od 17 minuta govori o životu i smrti
ove čuvene kikindske lepotice. Sama poseta njenim zemnim ostacima svojevrsno je
iskustvo – čovek ne može a da se ne naježi pred njenom grandioznom figurom.
Mamuti pripadaju redu Proboscidea – surlaša, čiji razvoj počinje pre 55
miliona godina u Severnoj Africi. Iako srodni savremenim slonovima, mamuti nisu
njihovi direktni preci, već potiču od odvojene grane istog porodičnog stabla. Stručnjaci
su utvrdili da naša Kika pripada vrsti Mammuthus Trogontherii – stepski mamut,
čija je starost oko pola miliona godina. Maksimalna visina odraslog mamuta
iznosila je 4,5 metara a težina preko 10 tona (130 odraslih ljudi), što ga je
činilo najvećim od svih mamuta. Dugačke i spiralno uvijene kljove posedovali su
i mužjaci i ženke. Maksimalna dužina kljova kod mužjaka iznosila je 5,2 metra.
Mamutfest je muzejski festival za decu i porodicu, namenjen školskoj
deci, porodicama sa mlađom decom i omladini. Festivalom se obeležava godišnjica
otkrića mamutice - publika tada ima priliku da uživa u najuspešnijim muzejskim
programima iz zemlje i regiona (izložbama, edukativnim i kreativnim
radionicama, kvizovima znanja, muzičkim i dramskim periredbama).
Posebnu muzejsku celinu čini Centar za likovnu i primenjenu umetnost
Terra, koji osim izložbene delatnosti, organizuje i istoimeni internacionalni
simpozijum skulpture velikog formata u terakoti, jedinstven umetnički
događaj ove vrste, osnovan 1982. godine, na kojem učestvuje od pet do osam umetnika
iz Srbije i inostranstva. Održava se svake godine od 1. do 31. jula u Kikindi,
u Ateljeu, zgradi nekadašnje fabrike crepa – objektu industrijske arhitekture,
izgrađenom 1895. godine i renoviranom 2010. godine. U ateljeu posebnu pažnju
privlači peć za pečenje skulptura koja je, sa visinom od 2.5m, najviša u Evropi.
Do sada je na simpozijumu učestvovalo preko 200 vajara iz zemalja bivše YU i
celog sveta.
U fundusu simpozijuma nalazi se preko 1000 skulptura. Određen broj
skulptura izložen je u prostoru oko bivše fabrike crepa u kojoj se održava
simpozijum, u parkovima IGM „Toza Marković”, u zgradi SO Kikinda i na gradskom
trgu. Jedan deo ovih vajarskih ostvarenja uvršten je u stalnu postavku Narodnog
muzeja u Kikindi. Skulpture iz fundusa simpozijuma Terra prezentovane su i na mnogim
izložbama u gradovima u Srbiji i inostranstvu.
Tamara Lujak